Obecnie możemy granice w Europie podzielić na trzy kategorie:
1. Granice nieobecne – termin ten odnosi się głównie do państw które zapoczątkowały Unię Europejską i granic wewnętrznych między nimi. Wyróżnia je także brak formalnych przepisów dotyczących ich przekraczania i kontroli.
2. Pogranicze – jest to strefa między tak zwaną dawną Unią a państwami, które do niej nie należą a szanse na jakąkolwiek integracje są przynajmniej na razie niewielkie. Regiony znajdujące się na tych przygranicznych obszarach doświadczają różnic między ideą wspólnego zjednoczonego społeczeństwa Europy a resztą można powiedzieć wykluczonej Europy.
3. Granice zewnętrzne – są to strefy wokół których najważniejszymi kwestiami jest ochrona i bezpieczeństwo tych terenów. Przykładem takiej granicy zewnętrznej jest granica Unii Europejskiej z Ukrainą.
Granice w Unii Europejskiej kształtowały się na przestrzeni lat, w których kształtowała się współpraca między poszczególnymi rządami państw członkowskich.
Granice w Unii Europejskiej jak i strefie Schengen dzielą się na granice wewnętrzne i granice zewnętrzne.
Stopniowo nawiązywana współpraca między państwami członkowskim, znoszenie kontroli granicznych na granicach państwowych, a także wynikające z tego korzyści dla członków wspólnoty kształtowało poszerzanie się tych granic i zmianach granic zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. W decydujący sposób na kształt dzisiejszych granic Strefy Schengen miało wdrożenie dorobku prawnego aquis Schengen. Istnieje kilka dokumentów przyjętych przez państwa członkowskie, który niejako stanowią podstawę prawną dla kształtowania się granic a także ich rozszerzania.
Należą do nich między innymi Kodeks Graniczny Schengen.
Najczęściej stosowanym pojęciem jest stosowanie pojęcia granicy Unii Europejskiej tudzież Strefy Schengen.
Rzadko kiedy używa się pojęcia granicy państw członkowskich jako takiej.
Granice te pełnią funkcję wyznaczników przestrzeni, obszaru na którym stosowane jest prawo Unii Europejskiej.
Podział na granice zewnętrzne i wewnętrzne został po raz pierwszy użyty i zdefiniowany właśnie w Kodeksie Granicznym Schengen.
Jeżeli chodzi o różnice między granicami Unii Europejskiej a granicami Strefy Schengen są to tylko różnice w sferze terytorialnej, natomiast w uwarunkowaniach prawnych ulegają zjednoczeniu.
Istnieją dwa porządku prawne w których kształtowały się te granice. Jest to porządek międzyrządowy i ponadnarodowy. Różnice jak i punkty wspólne dotyczące normatywnego ujęcia obszaru tych granic kształtowały się na podstawie długotrwałego procesu jakim jest integracja europejska i tworzenie Europy dla obywateli, obszaru bez granic.
Państwa członkowskie które przystąpiły do Unii Europejskiej po roku 1999 nie mogą wyłączyć się wobec tego ze Strefy Schengen.
Pojęcia związane z podziałem granic na granice wewnętrzne i zewnętrzne mają swój początek nie w Układzie z Schengen , ale pojawiły się już w Nordyckiej Unii Paszportowej. Nordycka Unia Paszportowa stała się niejako pierwowzorem to stworzenia obszaru bez granic, gdzie obywatela będą mieć zagwarantowane swobody przepływu, równości i jedności. Układ z Schengen przede wszystkim naciskał na ujednolicenie tych granic.
Granice wewnętrzne to granice wspólne państw członkowskich. Są to granice lądowe, zaliczamy do nich także granice na jeziorach i rzekach, zbiornikach wodnych, porty morskie oraz porty lotnicze.
Granice zewnętrzne również oznaczają granice lądowe, rzeczne, porty morskie i lotnicze. Jedyny warunek dotyczący granic zewnętrznych jest taki, że nie mogą być one granicami wewnętrznymi. Granice w Unii Europejskiej nie stanowią granic prawno-międzynarodowych ale kluczową kwestią w ich kształtowaniu jest sprawa członkostwa. Granice te regulowane są na mocy decyzji państw członkowskich, które przystępują do Strefy Schengen.
Układ zawarty w Schengen był jedynym w swoim rodzaju na tak szeroką skalę przedsięwzięciem, które wprowadzało swobodny ruch osób po raz pierwszy na tak dużej przestrzeni. Nie tylko Układ z Schengen wprowadzał stopniowe znoszenie kontroli na granicach. Wszystkie wcześniejsze podpisywane umowy także akcentowały przepisy dotyczące minimalizacji kontroli na granicach.